“Oom Johannes”
Johannes Hansma * Blija 1878, John Hansma + Buffalo (USA) 1951
Johannes Hansma was de zoon van Gosse Johannes Hansma en Martje Alberts Tibma. De familie Hansma was door armoede en economische recessie uit Blija naar Groningen gedreven. Oudste broer Albert kwam in dienst van de PTT en bleef dat tot aan zijn pensioen. Hij leefde met zijn gezin in Kropswolde en deelde een boerderij met de familie Udema (Frouwko en Annechien Duursema). Vader Gosse Hansma was overleden in 1905. Weduwe Martje bleef achter aan de Jakobsstraat 35 in Groningen en woonde aan het eind van haar leven in bij zoon Albert in Kropswolde.
Zoon Johannes scheen geen baan voor langere tijd te kunnen behouden en beging enkele jeugdzonden. Voor de familie was dat een bron van zorg. Veel generatiegenoten beproefden hun geluk elders: zo vertrok buurjongen Pieter Udema naar de USA en vriend Cornelis Radsma naar Zwitserland. Misschien was een dergelijke kans ook iets voor Johannes? Hij aanvaardde de reis naar de Verenigde Staten, waarschijnlijk met financiële steun van de familie. Volgens de immigratierecords van Ellis Island, zou dat in 1909 zijn geweest. Als dit klopt, betekent dat dat Johannes nog eens zou zijn teruggekeerd naar Nederland in de periode tussen 1909 en 1912. Dat lijkt mij, gezien de financiele toestand destijds, niet waarschijnlijk; mijn aanname is voorlopig dat dit slechts een administratieve terugkeer is geweest.
Een paar minuten voor middernacht op 14 april 1912 verging het luxe Engelse passagiersschip de Titanic, op haar eerste reis van Southampton naar New York, na een aanvaring met een ijsberg. Bij dit scheepsongeluk vonden ongeveer 1500 opvarenden de dood. Voor deze bijzondere reis hadden zich vele beroemde en rijke mensen aangemeld. Zo bevonden zich onder de slachtoffers de Amerikaanse miljonairs Benjamin Guggenheim, Isodor Straus en John Astor. De tocht naar New York was de eerste vaart van een schip dat als onzinkbaar werd beschouwd. Zestien waterdichte compartimenten zouden moeten voorkomen dat het schip zou kunnen vergaan. De Titanic was het grootste en meest pretentieuze passagiersschip toen het gebouwd werd. Het schip was 46.329 groot. De door de Engelse werf Harland and Wolff gebouwde Titanic was 269 meter lang en 28 meter breed.
Voor Johannes was de ramp met de Titanic geen reden om de tocht niet te ondernemen. Vijf maanden na ‘Titanic’, op 14 september 1912, stapte Johannes in Rotterdam aan boord van het stoomschip ‘Nieuw Amsterdam’ van de Holland Amerika Lijn om te arriveren op Ellis Island op 23 september van hetzelfde jaar. Hij was toen 34 jaar oud.
Eenmaal gearriveerd in Amerika was zijn bestemming aldaar Paterson in New Jersey. Een mijnwerkerstad, waar vast en zeker werk te vinden was voor een smid (dit beroep had hij geregistreerd in zijn immigratiepapieren)! Hij zou gaan naar een vriend of relatie, nl. Frits Lochmann, Riverstreet, Paterson. Dit zou een arbeidsbemiddelaar kunnen zijn geweest.
In zijn immigratiepapieren was vermeld dat zijn naaste verwante zijn moeder Martje Typma (sic) was. Hij bezat 30 US Dollars. Zijn reis was door hemzelf betaald en zijn woonplaats in Amerika was volgens zijn opgave Jacksonville, Fla. en hij was een zgn. NON IMMIGRANT ALIEN. Zijn ‘last permanent residence’ was Country US of A. Hij gaf aan al eerder in Amerika te zijn geweest, nl. in 1909. Ik heb -behalve deze registratie – daar nog geen bewijs van gevonden.
Uit zijn papieren blijkt verder dat hij 5 feet 5 inches groot was, blauwe ogen en bruin haar had.
Johannes schreef meerdere brieven aan de familie. Maar op een gegeven ogenblik stopte de brievenstroom. En wel zo radicaal dat zijn broer, Albert Hansma, in 1929 via de Nederlandse Ambassade de opsporing van de dan vermiste Johannes verzocht. Deze zoektocht was succesvol. Johannes werd opgespoord, reageerde eigenlijk een beetje verontwaardigd (ineens politie aan de deur!) maar stuurde voortaan weer brieven. Jammer genoeg was het zeven jaar later weer mis: Johannes leek van de aardbodem verdwenen. Deze keer werd hij niet gevonden. Voor de naaste familie was het een raadsel wat er met hem is gebeurd. De tweede Wereld Oorlog vond plaats, zijn moeder overleed, zijn broer stierf; zijn nichten en neven stierven zonder dat zij wisten wat er met ‘oom Johannes’ was gebeurd.
Naschrift 18-02-2012 : lang leve het internettijdperk! De wereld wordt kleiner, tips komen van overal en zo kwam het dat ik inmiddels een “lead” naar Johannes heb gevonden. Hij is sowieso in 1940 geregistreerd als “Alien” in de 1940 census . Johannes is uiteindelijk amerikaans staatsburger geworden in 1943.
Naschrift 30-01-2020: Eindelijk! De cirkel is rond. Na bijna 60 jaar is het dan toch duidelijk dat Johannes niet als een John Doe ter aarde is besteld. Hij is op 14 april 1951 overleden als John Hansma, in een ziekenhuis in Buffalo. In de plaatselijke krant stond een oproep: men was op zoek naar verwanten van een ‘elderly’ man van 73 jaar, die ’s ochtends was gestorven, op zijn Social Security Card geregistreerd als Yohannes Gosses Hansma, zoon van ‘Tosse en Martha’. .Na ongeveer tachtig jaar ben ik – voor zo ver ik weet – de eerste relative die dit krantenbericht las. Ik ben blij dat hij niet naamloos ter aarde is besteld en ik vind het bijzonder dat ik ooit besloot het verhaal van de Titanic aan Johannes te koppelen. Waarom? Omdat Johannes uiteindelijk blijkt te zijn overleden op dezelfde datum waarop de Titanic verging…
___________
John Hansma Draft WWI USA – Dienstplicht WO I
Oom Johannes’ verblijf in de Verenigde Staten is voor zijn achterblijvende familie altijd met geheimzinnigheid omgeven gebleven. Zijn broer en diens kinderen hebben nooit geweten wat er met hem is gebeurd. Meer dan een eeuw na zijn vertrek komt er langzamerhand en beetje bij beetje meer informatie boven water. Met dank aan archieven die na honderd jaar opengesteld worden, bijvoorbeeld.
Johannes Hansma (1878->1943) was in een niet-immigrerende inwoner van de USA. Hij werkte en woonde er, maar was oorspronkelijk niet van plan er altijd te blijven. Toen de eerste Wereld Oorlog uitbrak, woonde hij in Buffalo, Erie County, New York, ver van het Europese strijdtoneel. Hoe zou hij dat hebben beleefd? Nederland bleef natuurlijk neutraal, maar rondom ons kleine landje brandde alles.
Op 6 april 1917 had Amerika aan Duitsland de oorlog verklaard en op 18 mei van datzelfde jaar besloot het Amerikaanse congres een oorlogswet in te voeren: de Selective Service Act. Het aantal vrijwilligers dat in het leger wilde treden, was toch enigszins tegengevallen. Mannen wilden hun land wel dienen, maar vrijwillig aanmelden, dat was voor velen toch net even een stap te ver. Met de invoering van de Selective Service Act (of Selective Draft Act) werden alle mannen tussen 21 en 30 jaar oud, Amerikanen èn immigranten die te kennen hadden gegeven staatsburger te willen worden, opgeroepen voor het leger. Op 5 juni 1918 volgt er een tweede ronde, voor mannen die na 5 juni 1917 de leeftijd van 21 jaar hadden bereikt.
Op 31 augustus 1918 werd de doelgroep uitgebreid: voortaan werden alle mannen in de leeftijd van 18 tot 45 jaar opgeroepen. Dat gold voor zowel Amerikanen als buitenlanders (uit niet-vijandige landen). Ook degenen die niet van plan waren te immigreren, moesten zich wel laten registreren. Johannes viel in deze categorie. Hij was inmiddels veertig jaar en meldde zich tijdens de derde inschrijvingsronde op 12 september 1918 keurig bij het registratiebureau in Buffalo. Wie weet hoe lang hij in de rij heeft gestaan…
Wat vertelt de registratie over Johannes?
De registrant noteert Johannes voornaam als “Young”. Het Hollandse Johannes zal wel moeilijk te verstaan geweest zijn, en Johannes zelf tekent als John., hetgeen zowel zijn nieuw aangenomen Amerikaanse naam kan zijn geweest als ook een afkorting van Johannes. John woont op Swanstreet, nummer 309 in Buffalo, Erie, New York. Hij werkt bij de Farnham Manufacturing Company, aan Indianastreet in Buffalo. Zijn functie is machinist. Hij geeft op als naaste familie: Martee Hansma, wonend in de Jacobstraat 35, Groningen, Holland. Zijn lengte is medium, zijn postuur is ‘STOUT’ (flink), hij heeft grijze ogen en lichtbruin haar. En voegt de registrant toe: hij ziet er aan de buitenkant goed uit, hij vertoont geen mankementen. Kortom: geschikt bevonden als oorlogsmateriaal. Dankzij zijn non-immigrant status hoeft hij echter niet in dienst.
Bronnen, meer informatie:
– World War I Draft Registration Cards
– Topics in Chronicling America – World War I Draft (1917-1919)
– https://nl.wikipedia.org/wiki/Erie_County_(New_York)
– https://en.wikipedia.org/wiki/Selective_Service_Act_of_1917
