Fokel van Duinen – Een dodelijk drama in Noordbroek – 1888

Om nou te zeggen dat het leven van Fokel van Duinen rooskleurig begon: nee, zeker niet. Fokel kwam als vierde kind van Libbe Sievers van Duinen en Jantje Fokels van der Woude ter wereld in ‘de baggelhutte’ in Westerbroek. Dat (denk daarbij aan een plaggenhut) was geen vrolijke plek om kinderen te krijgen, blijkt uit allerlei terzake doende literatuur. Fokel‘s vader overleed drie jaar later in 1819, en liet zijn vijf maanden zwangere vrouw met drie kleine kinderen achter.

Hoe de moeder voortaan aan de kost kwam, is mij niet duidelijk. Opmerkelijk is wel dat zij in 1823, als weduwe van Libbe Sieverts, bevalt van een tweeling: een doodgeboren meisje en een jongetje, Jan van der Woude, dat al na acht dagen overlijdt. Het zal sappelen zijn geweest voor moeder van Duinen-van der Woude. Of de jonge Fokel toen hij ouder werd een steun voor haar was? Ik waag het te betwijfelen. In 1829 werd hij namelijk tot drie maanden veroordeeld in Groningen, wegens diefstal. In januari van 1840 overleed moeder van Duinen, en in augustus van dat jaar trouwt Fokel met Ecce Frederica Salmon, met wie hij drie kinderen krijgt. Fokel was toen scheepstimmerknecht, maar in 1846 bleek dat hij die baan niet heeft kunnen behouden. Dagloner gaf hij als beroep op, bij de aangifte van het derde kind. En toen ging het weer mis. Fokel vergreep zich aan andermans spullen en werd daarvoor tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld. Op 2 oktober 1846 bevond Fokel zich in Hoorn, in hechtenis. Waarschijnlijk heeft hij gratie gekregen en werd zijn straf iets bekort (besluit van ZM dd 7 juni 1849 nr. 51). Op 2 april 1851 werd hij vervroegd vrijgelaten. Waar zijn kinderen in de tussentijd verbleven is mij niet bekend, dat vraagt nog eens nader onderzoek. In december van het jaar van zijn vrijlating trouwde Fokel voor de tweede keer en wel met Elizabeth Blink. Hun eerste kind werd doodgeboren, het tweede werd slechts twee jaar oud. Het tweede kind werd in 1855 overigens aangegeven door een vroedvrouw, want… de vader zat in wederom het huis van correctie in Hoorn. Zo langzamerhand bekruipt mij het gevoel dat-ie onverbeterlijk was. Door aard of omstandigheden, of een combinatie daarvan?

Na 1855 vind ik geen sporen van Fokel, maar dan volgt 1888. In dat jaar ging het helemaal mis! Geen eenvoudige diefstal deze keer, Fokel neemt iets anders: het leven van Heerke Venema.

Winkelier Heerke Venema, nazaat van mijn voorouders Heerke Wijbes Venema en Saartje Boeles, werd op een noodlottige avond in Noordbroek door Fokel in het hart gestoken met een slagersmes en overleed korte tijd daarna.

Wat was er gebeurd? Het rechtbankverslag in de Nieuwe Veendammer Courant geeft het volgende weer:

De vrouw van Heere Venema, Sara Molema, verkocht in haar grutterij illegaal sterke drank, zij het in het klein. Fokel van Duinen, in opdracht van twee veldwachters, heeft haar verraden door bij haar twee kruikjes met sterke drank te laten vullen en vervolgens het bewijs aan de veldwachters te verstrekken. Fokel bracht later een stuk slachtvlees van een door hem juist geslacht varken naar vrouw Venema. Zij vond dat zij niet kon houden, aangezien ze hem van het verraad verdacht. ‘s Avonds ging ze samen met haar man en een getuige naar de buurtgenoot om het terug te brengen. Daar liep het uit de hand. Heerke Venema sprak Fokel aan met de woorden “Olle, dat haar ik nooit van joe docht!” hetgeen genoeg was om van Duinen in woede te doen ontsteken. Hij greep het mes dat nog op tafel lag en stak het in het hart van Venema.

De aanwezige getuige verklaarde dat het zo gegaan is. Fokel zelf had een heel ander verhaal, namelijk dat Venema zich zelf van het leven had benomen. Uit het rechtbankverslag blijkt dat Venema als een beheerste, rustige man bekend stond en Fokel van Duinen juist als het tegenovergestelde. De advocaat van van Duinen maakt als verzachtende omstandigheid melding van het feit dat Fokel al een vrouw en een 14(!)-tal kinderen naar het graf gedragen had en dat hij in de 22 jaren dat hij in Noordbroek woont nimmer een mes voor een doel als dit had gebruikt.

De vermelding van het bovengenoemde kindertal was voor mij aanleiding een onderzoekje te starten. Ik kom echter (nog) niet verder dan vier levende kinderen van Fokel en één doodgeborene. Waar zijn twee oudste kinderen uiteindelijk zijn gebleven, is mij een raadsel.

Fokel werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie jaar voor “mishandeling die de dood ten gevolge heeft gehad”, en zat die uit in Den Bosch. Op 5 mei 1888 begon zijn straf. Een verzoek tot gratie werd afgewezen. Toen de straf was uitgezeten keerde hij terug naar Noordbroek, waar hij en zijn vrouw in het armenhuis belandden. In 1905 deed de armenvader aangifte van het overlijden van Fokel van Duinen.

De stamreeks van het slachtoffer, Heerke Venema, vindt u hier.

Over de ouders van Fokel van Duinen:

Ouders: Libbe Sivers [Siwers] van Duinen, dagloner, arbeider , overleden op 23-08-1819 in Harkstede, huis nr. 47, (gemeld als 45 jaar oud), geboren te Nuis in Friesland zoon van Siewert Jans, arbeider te Westerbroek en Sietske Libbes, overleden. Kerkelijk huwelijk 19-6-1808 (Libbe sieuwerts x Jantje Vokels) Westerbroek met Jantje Fokels van der Woude, geb. Surhuisterveen, ov. 16-01-1840, Foxhol (56jr).d.v. Fokel Brandst van der Woude en Imke Faikes. Jantje Fokels van der Woude krijgt op 2 februari 1823 in huis Letter B, nr. 4 in Westerbroek twee onechte kinderen: een zoon Jan van der Woude, die vervolgens op 10 februari sterft en een dood geboren meisje. Haar man is dan al een paar jaar overleden, de vader van de tweeling is onbekend.

Kinderen:

1. Kind geboren op 20 december 1809, overleden op 26 december (6 dagen oud) een kindje van Libbe Siewert, te Westerbroek, kind uit het het eerste huwelijk. (B. Westerbroek)

2. Imke geboren 24-08-1811, Westerbroek, ouders wonende te Westerbroek in de baggelhutte, getekend letter C, nummero 13, Libbe Siwers x Jantje Fokels [Imke Siewers in allegroningers] Vader kan niet schrijven. Overleden op 03-09-1849 te Martenshoek gem. Hoogezand

3. Sijtske 22-12-1813 d.v. Libbe Siwerts Barkman, huis C nr 13, 36 jaar dagloner, x Jantje Fokels Brants: [Getuige Philip Hendrik Georg, 23-9-1770 zie stamboom yinnar] Vader kan niet schrijven. Bevestigd dat dit kind uit dit huwelijk stamt door de overlijdensakte: Sietske van Duinen, overleden te Kropswolde dd 07-09-1832, dochter van Libbe Siewers van Duinen en Jantje Fokels van der Woude.

4. Fokel van Duinen geboren 05-06-1816 te Westerbroek gem. Hoogezand, vader Libbe Sivers van Duinen, 39 jaar huis C, nr. 13, moeder Jantje Fokels de Vries, van der Woude. Fokel van Duinen is geboren op 5 juni 1816 in Westerbroek [akte 45, 6-6-1816], scheepstimmerknecht in 1855, overleed 07-10-1905 in Noordbroek. Aangifte door armhuisvader Harm Strabbing.

5. Wijtske van Duinen geboren 18-12-1819 te Westerbroek gem. Hoogezand (4 maanden na het overlijden van haar vader). Overleden d.d. 18-06-1854 huis letter A, nummer 31, ongehuwd, naburen doen aangifte. (Wietske krijgt een dochter Maria Magdalena van Duinen, geboren te Antwerpen die op 9 juli 1855 in huis Letter A, 31 is overleden.)

Over Fokel van Duinen’s gezin

Fokel van Duinen (4.), scheepsbouwerknecht, trouwt op 30 augustus 1840 met Ekke Frederica Salmon, geb. 27 juni 1812 in Groningen, dochter van Georg Bernard Salmon (orgelmaker) en Antje Olthoff, overleden 10-01-1849 Westerbroek. Kinderen uit dit huwelijk:

1. Georg Bernard van Duinen geboren 21-03-1841 te Foxhol gem. Hoogezand, vader scheepstimmerknecht. {geen verdere gegevens gevonden}

2. Libbe van Duinen geboren 25-11-1843 te Kropswolde gem. Hoogezand, vader scheepstimmerknecht.{ Geen verdere gegevens gevonden}

3. Antje van Duinen geboren 05-02-1846 te Martenshoek gem. Hoogezand, bij aangifte vader dagloner; overleden op 03-01-1848 te Westerbroek; bij aangifte overlijden wonend te Westerbroek, huis letter A, nummer 30, vader arbeider.

Fokel hertrouwt op 4 december 1851 in Hoogezand met Elizabeth Blink (arbeidster) geboren 11-12-1818 te Slochteren, dochter van Foppe Krijne Blink, arbeider en Grietje Klazes, overleden 02-09-1899, Noordbroek. Kinderen uit dit huwelijk:

4.- van Duinen geboren 13-10-1852 te Hoogezand, overleden op 13-10-1852 te Hoogezand. Vader, scheepstimmerknecht, doet mede aangifte van overlijden.

5. Grietje van Duinen geboren 20-01-1855 te Martenshoek gem. Hoogezand, overleden 10-02-1857 te Kleinemeer gem. Sappemeer

Bronnen, verklaringen:

⦁ Baggelhut (veenhut, bagelhut) : een hut of keet waar arbeiders werkzaam in het baggerturf, woonden (denk aan een plaggenhut); meer op https://historische-vereniging-hs.nl/docs/pluustergoud/pluustergoud%2034.pdf vanaf pagina 4

⦁ 72-485 Stamboeken van de gevangenen in de Huizen van Correctie en Arrest te Hoorn, 1830-1866, 1876-1888, www.archieven.nl

⦁ Burgerlijke Stand via www.allegroningers.nl en www.wiewaswie.nl

⦁ www.delpher.nl

⦁ https://www.bhic.nl/memorix/genealogy/search/deeds/ea967be8-d204-118e-d573-ed878e75ab09