Blog

Gerhard Henricus ten Berge

Een ontrouwe rentmeester, revisited.

De Heren Burgemeesteren en Raet in Groningen, sullen ter instantie van de Crediteuren van de gewese Rentmeester, Gerard Hendrik ten Berge,op Donderdag, den 17, 27 Mey voor d’eerste mael,en Donderdag daer aen voor de twede mael by brandende Kaerssen uytgang verkopen
I,Gemelde ten Berge sijn Hofstede, tendeele ondet het Carspel Hogesant, en ten dele onder Colham gelegen, bestaende in uytnemende schone Huysingen met verscheyde Vertrecken, Kamers, Koetshuysen, Fonteynen, Hof, &c. met 3 stucken Wey-lant: benevens 3 Huys-plaetsen en 4 Kamers, bestaende in 7 Woningen,met de Kampen daer achter aen; als mede 3 Lanen, die met schone Yke-bomen sijn beplant; t’samen groot 139 en een vierde Grasen en 22 vierkante Roeden; het Gras op 140 vierkante Roeden, en de Roede op 14 Voeten gerekent. 2. Voorsz. ten Berges Huysinge en Heem, onder het Hoge Lant gelegen, groot 1 en drie vierde Grasen en 35 vierkante Roeden. 3. Een Huys en Heem, groot 1 en een half Gras en 6 Roeden. 4. Een Huys en Heem, met een Kampje, groot drie en een vierde Gras en 8 Roeden. Noch sullen de Heeren Stadhouder en Hooftmannen, ter instantie van de voorsz. Crediteuren, op Woensdag den 30 Mey, 9 Juny, voor d’eerste mael,en Woensdag daer aen voor de laetste mael verkopen 4 Percelen Lants en een Huysinge met een seer grote Schuure, gelegen op Colham; welke Landen tesamen groot sijn 352 Graasen en 33 Roeden: benevens noch 24 Deymatten Hoy-lant, in 2 stucken gelegen. De Conditien der Vetkopinge en de Kaerten daer van konnen werden gesien in de Secretary te Groningen, en de Hooge Justitie Kamer aldaer; t’Amsterdam by Christoffel Indische Raven en in ’s Gravenhage by Jan Hooft, Klerk van de Provintie van Stad en Lande.

[advertentie behuisinge: Advertentie. “Amsterdamse courant”. Amsterdam, 04-05-1688, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 22-03-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAA06:165521053:mpeg21:p00002]

Eigenlijk was ik op zoek naar informatie over de borgen of buitenplaatsen die vroeger in Kolham hebben gestaan, de Hof en de Roode Poort. Maar de eerste advertentie in Delpher, gevonden met de zoekterm Colham, gaf me bovenstaande annonce. Gerard ten Berge was de “gewesen” rentmeester van de Stad en Provincie Groningen. Waar ik eerst dacht dat deze verkoop uit hoofde van zijn functie plaatsvond, bleek het toch net even anders te zitten. Een kleine speurtocht leerde me dat Gerhard ruimhartig gefraudeerd had. Dat kwam echter pas aan het licht nádat hij in zijn functie was opgevolgd door rentmeester Spanheim. Deze registreerde alle openstaande schulden van de huurders. Verscheidene huurders beweerden dat ze de huur al hadden betaald aan Ten Berge, maar dat bleek niet uit diens administratie. De huurders bleken hun gelijk te kunnen bewijzen. Toen het net zich rond Gerard begon te sluiten, besloot hij naar het westen te vertrekken. Lang verhaal kort: zijn familie stond borg voor 50.000 gulden, zodat hij terug kon komen om zich te verdedigen. Zijn schuld werd aangetoond, hij werd ter dood veroordeeld en hij vluchtte wederom, nu naar Parijs. Daar is hij na een jaar of vijf gestorven. De familie was de borg (uiteindelijk 1/5 ervan, 10,000,–) kwijt evenals alle bezittingen van Gerard. Meer details over deze affaire zijn te vinden in het uitgebreide artikel in de Groninger Volksalmanak 1902: “Een ontrouwe rentmeester”, door mr. H.D.Guyot, blz. 139., inclusief een persoonsbeschrijving van de krombenige Gerard. Het verhaal was interessant genoeg om mijn zoektocht naar de borgen even te vervangen door een onderzoek naar Gerard ten Berge en zijn familie.

Gerhards vader, ook een Gerhard ten Berge, trouwt Houcke (Houche, Houke, Houdina) van Vreden: “Gerhardus ten Barghe der beide Rechten doctor x de deugentrijke dochter Houke van Vreden, daer voor Luitenant Hans Sas als neef caverende” te Groningen op 01-02-1640. Zij is een dochter van Henricus a Freden, pastor in Scheemda en Sijwerke Heres. Over vader Gerhard’s ouders is niet echt iets te vinden, vermoedelijk zijn dat een Gerhard en een Cornelia. Gerhard (sr) is overleden in 1682, Houcke na 1695 (Houdina van Freden, komt voor als moeij en weduwe Ten Berge voor in hc Scheemda 27-06-1695). Zij lieten de huizen Vredenburg en Vredendal te Hoogezand bouwen.

Kinderen uit dit huwelijk, gedoopt in Groningen:
1. Cornelia, Poelestraat, 09-05-1641
2. Henricus, Poelestraat 13-05-1642, (vader doctor)
3. Geert, Oosterstraat, 08-12-1644 (aangenomen wordt dat dit Gerhard Henricus is)
4. Sijwerke, Ebbingestraat, 15-09-1647 (vader doctor)
5. Jakob, Ebbingestraat, 04-12-1649 (vader secretaris)
6. Hero, Ebbingestr 26-10-1651 (vader doctor)
7. Siverdina Cornelia, Ebbingestraat, 3-04-1653 (vader raadsheer), overleden voor 31-10-1655
8. Siwerdina Cornelia, Ebbingestraat, 31-10-1655 (vader raadsheer)

Zoon Geert moet dezelfde zijn als Gerhard ten Berge. De ouders wonen in de Oosterstraat als hun zoon Geert in de Martinikerk gedoopt wordt op 8 december 1644 1

.Gerhard Henric ten Berge sluit op 01-12-1662 een huwelijkscontract met Anna Birza, vervolgens wordt er op 6 december 1662 ondertrouwd en een goede maand later, op 6 januari 1663 wordt het huwelijk voltrokken door dominee Hatsveld.2 Voor Anna is vertegenwoordigd de servijsmeester Stulling.3

Saillant detail: Gerard was slechts 18 jaar toen hij Anna trouwde. Anna was een jaartje ouder.
Anna is gedoopt als Annechien, op 31 december 1643, dochter van de heer Secr. J. Birza en Lammechien van Heeck in de Oosterstraat. Meer over Anna en haar familie in het blog: Anna Birza.

Ze krijgen samen drie kinderen:

1. Lammina, Groningen Oosterstraat, 25-11-1663, Gerhard Henric ten Berge x Anne Birze
2. Henricus, Groningen, Oosterstraat, 09-09-1665, Gerh. Hendric ten Berge x Anna Birsa
3. Houdina, Groningen, Oosterstraat, 19-04-1667, Gerh. Henr. ten Berge, Anna ten Berge

Anna overlijdt voor 1670: dan wordt er een acte van scheiding van goederen opgemaakt omdat Gerhard hertrouwt. Hij krijgt o.a. het huis in de Oosterstraat.

Gerard gaat op 20 augustus 1670 in ondertrouw met Maria van de Venne, een dochter van Pieter Lucas van der Venne en Anna de Carpentier. (Over haar ouders t.z.t. meer in een ander blog. Vader Pieter heeft een kort lijntje naar historische figuur Jan Pieterszn Coen). Het echtpaar vertrekt met attestatie naar Hoogezand, waar ze in het trouwregister worden ingeschreven op 12 september van dat jaar. Uit het huwelijk de volgende kinderen:
4. Anna, NK (Nieuwe Kerk) Groningen, OOsterstraat, v. rentmeester, 23-02-1672 (Gerh. H.)
5. Houdina, NK, Groningen, v. raadsheer, 11-2-1673 (Gerh. Henric)
6. Peter, MK, (Martini Kerk) Groningen, v. raadsheer, 29-3-1674 (Gerhard Hindrick)
7. Gerhard, MK, Groningen, Oostersraat, v. Raadsheer, 23-05-1675 (Gerhard H.)
8. Peter, MK, Groningen, Oosterstraat, v. raadsheer, 15-10-1676
9. Jacob Geert, MK, Groningen, Oosterstraat, v. raadsheer, 16-3-1679 (Gerh. Henric)
10. Lucas Geert, NK, Groningen, Nieuwe Markt, v. rentmeester, 26-11-1682 (Gerh. Henr.)

Heeft onze Gerard een buitenechtelijk kind tijdens het huwelijk met Maria van der Venne verwerkt? Daar is ene Geertien, gedoopt in de A-kerk, op 10-10-1673 als een in onecht geboren kind, aan het Zuiderdiep, v. Gerardus ten Berge en Marie Valentijns. Het zou zo maar kunnen, want in zijn spullen vond men briefjes met betalingsopdrachten: betaal zoveel aan mijn tuinman, mijn meid, mijn liefste (!). Maar misschien bedoelde hij gewoon zijn vrouw…

Het spoor van Gerard eindigt in Frankrijk. In 1699 sterft hij in Parijs. De ambassadeur aldaar doet onderzoek en breng verslag uit: de heer de Timberge, was heer van Vredemberg in Groningen, hij had drie zoons uit zijn tweede huwelijk, waarvan twee in Franse dienst, de jongste bij familie in Nederland. In Frankrijk is hij weer getrouwd, en Rooms katholiek geworden. Hij stond in de gunst bij de Franse zonnekoning en kreeg van hem een suikerraffinaderij en een jaargeld. Hij is gestorven op 30-4-1699, begraven in St. Etienne du Mont.

Bronnen:

  • [1 Staten van Stad en Lande, 1594 – 1798 3180 – Huwelijkscontract tussen rentmeester Gerhard Hendrick ten Berge en Anna Birza, 1662; 3193 Huwelijkscontract tussen Gerhard Hendrick ten Berge en Maria van de Venne, 1670]
  • [Vredendal, Vredenburg: www.buitenplaatseninnederland.nl]
  • Groninger archieven: allegroningers.nl
  • www.delpher.nl
  • [Groningse Volksalmanak, 1902 Erven B. van der Kamp. Een ontrouwe rentmeester, door mr. H.D.Guyot, blz. 139]
  • [https://www.buitenplaatseninnederland.nl/hoogezand-vredendal.html]
  • [advertentie behuisinge: Advertentie. “Amsterdamse courant”. Amsterdam, 04-05-1688, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 22-03-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAA06:165521053:mpeg21:p00002]
  1. Gerards leeftijd vind ik wel een beetje problematisch. Slechts 18 jaar oud was hij, één jaar ingeschreven aan de Universiteit toen hij met Anna Birza trouwde. Ik vraag me daarom af of de oudste zoon wellicht Gerhard Hendric was. Daartegen spreekt dan weer, dat toen Gerhard ten Berge voortvluchtig was, in 1686, in het opsporingsbevel staat dat hij “weynich over veertig jaer” oud is. ↩︎
  2. Wilhelmus Hatsfeld, of Hatz, predikte in Eck, 1640 in Breukelen, 1643 veldprediker, 1646 in Hoorn, 1651 in Groningen. Gestorven op 2 november 1669, 66 jaar oud. Bron: De Navorscher: Een middel tot gedachtenwisseling en …, Volumes 1-17 ↩︎
  3. Dat was de echtgenoot van Anna’s tante Anna Birza, Duijrt Stollinga. (Servijsmeester, servysmeester, serviesmeester, servitimeester: persoon belast met de regeling van de inkwartiering van militairen bij burgers; stichtingbehoudvanoud.nl) ↩︎

Met dank aan Geneatine, voor het aandachtig lezen, een belangrijke correctie en het doen van suggesties!

Geef een reactie