Blog

Jaldert Jalkes Reidinga – vermoord

Lytse feint Jaldert Jalkes Reidinga, geranseld en opgehangen door zijn boer

Op 2 februari 1799 laten Jalke Jalderts en zijn echtgenote Geertje Teyes hun oudste zoontje dopen: Jaldert. Als zovelen uit de Friese arbeidersgezinnen in die tijd, is Jaldert voorbestemd om bij een boer te gaan dienen. Een vak leren zit er voor hem niet in. Hij zal worden uitbesteed om op een boerderij als jongste knechtje te werken. Nooit hadden zijn ouders kunnen voorzien dat dat dertien jaar later zo zou eindigen: 

“Ze zag daar Jaldert Jalkes hangen, met een “touw om de hals, spartelende en slingerende, met de beenen heen en weer.” Jan Halbes (de Jong) stond onder de boom. Akke ging meteen twee buren waarschuwen, maar die durfden niet naar de Jong te gaan, ‘wegens zijn bij hun bekend oplopend karakter’.” 

Deze blog wil een monumentje zijn voor Jaldert Jalkes, door zijn naam en familie uit te lichten. 

Het verhaal van de moord op Jaldert is in 1994 door Chris Kruisinga in twee afleveringen verteld in de Leeuwarder courant. Het komt er op neer dat Jaldert Jalkes de jongste knecht bij een boer Jan Halbes de Jonge in Kortehemmen was. Bovenstaand citaat geeft al een duidelijke karakterschets van Jalderts werkgever. Nadat de boer (33) en zijn veel jongere vrouw (22) een dag op familiebezoek zijn geweest, zijn er 260 guldens vermist uit een kast. Jaldert krijgt de schuld, alhoewel hij door de mensen om hem heen als goudeerlijk wordt beschouwd. Dan begint er een gruwelijk schouwspel: de boer slaat het joch ongenadig en als Jaldert naar de deel vlucht wordt ie door de boer achtervolgd, die luid scheldt en tiert. Uiteindelijk moet Jaldert toch tevoorschijn komen en vanaf dat moment klinkt vanuit de schuur erbarmelijk gejammer. Dat wordt opgemerkt door een paar schipperskinderen, die om wat turf kwamen vragen. De turf krijgen ze, met de toevoeging dat ze direct moeten opdonderen. Waarschijnlijk konden ze hun nieuwsgierigheid toch niet bedwingen: wat later doet een van hen haar behoefte achter een boom het erf en dan ziet ze Jaldert aan een boom hangen. 

De volgende ochtend wordt het lichaam van Jaldert in het Koningsdiep onder de Lipperhuizerbrug gevonden. Volgens de boer was hij onderweg naar zijn moeder, met een rolletje linnen om een hemd te laten maken. Maar hij droeg geen schoenen, wel kousen, geen hoed, alleen een “baaitje” (een hemdrok of buis) dat van onderen met knoopjes gesloten was. En dat was heel vreemd, want zo ging je destijds niet op stap. De autoriteiten besloten tot onderzoek, en uit autopsie bleek dat Jaldert meerdere verwondingen had rond hoofd en nek. Het net sloot zich om Jan Halbes de Jong op basis van getuigenverklaringen en hij werd naar Leeuwarden overgebracht en daar gedetineerd. Uiteindelijk sprak het Hof van Assises de doodstraf uit, en er werd – want het was tijdens de Franse bezetting van Nederland – een heuse guillotine voor de strafvoltrekking gebouwd. Slechts één keer werd die gebruikt: voor de onthoofding van Jan Halbes de Jong op de Lange Pijp in Leeuwarden. 

Het recht heeft zijn loop gehad. Jalderts korte leven ook… 

Jaldert Jalkes Reidinga is geboren op 2 februari 1779 in Terwispel en gedoopt op 3  maart 1779 in de Hervormde gemeente Lippenhuizen, Terwispel en Hemrik, en overleed op 13-jarige leeftijd in Kortehemmen, rond de boerderij nr. 8, op 3 augustus 1812. 

Zijn ouders Jalke Jalderts en Geertje Teyes (geboren in Terwispel) zijn getrouwd op 29 mei 1796 in Lippenhuizen. Jaldert is het tweede kind in het gezin en hij heeft de volgende broers en zussen:

  1. Wytske Jalkes Reidinga (80), geboren 01-08-1797 te Terwispel, 03-09-1797  Hervormde gemeente Lippenhuizen Terwispel Hemrik,trouwt op 02-01-1829 met Roel Jannes van den Bosch,  trouwt als Wytske Jalkes de Vries met Willem Fokkes de Haan. Wietske Jolkes de Vries, overleden op 13-06-1875 te Oudehorne.
  2. Teye Jalkes Reidinga (57), geboren 26-05-1802 te Terwispel, doop 05-07-1802  Hervormde gemeente Lippenhuizen Terwispel Hemrik, overleden op 05-10-1859 te Jubbega Schurega. 
  3. Antje Jalkes Reidinga (88), geboren 29-09-1804 te Kortezwaag, doop 04-11-1804 Herv. gem. Langezwaag, Kortezwaag en Luxwoude (vader Joldert Jolkes, moeder Grietje Teijes), getrouwd met Jan Geerts Hakze. Antje Jolkes de Vries is overleden op 15-12-1887 te Jubbega Schurega.
  4. Wiepkjen Jalkes Reidinga (75), geboren 10-09-1808 te Lippenhuizen, doop  25-09-1808  Hervormde gemeente Lippenhuizen Terwispel Hemrik, ongehuwd.  Wiepkjen Jolkes de Vries, overleden op 11-05-1883 te Terwispel.

Vader Jalke overlijdt in februari 1809 in Lippenhuizen en is dan nog maar 33 jaar. Moeder Geertje Teyes hertrouwt al vlot, nog datzelfde jaar, met Hendrik Pieters. Grietje en ook haar aanstaande wonen dan in Lippenhuizen (Grietje is een dochter van Teije Jalkes de Vries en Wiepkje Tjeerds de Vries). Het echtpaar trouwt op 31 december 1809. Samen krijgen zij nog de volgende kinderen:

  1. Pieter Hendriks Reidinga, geboren 11-08-1810 te Lippenhuizen, doop  02-09-1810  Herv. gem. Lippenhuizen, Terwispel en Hemrik (dit halfbroertje moet Jaldert nog hebben gekend), overleden voor 19-09-1889, dan overlijdt zijn weduwe.
  2. Tjeerd Hendriks Reidinga (53), geboren 03-07-1813, Gorredijk, overleden op 25-12-1865 te Jubbega Schurega.
  3. Anna Catharina Hendriks Reidinga (70), geboren 19-12-1815, Gorredijk, leeftijd 70 jaar, ongehuwd, overleden op 09-12-1885 te Terwispel.

Stiefvader Hendrik Pieters neemt in 1811 de familienaam Reidinga aan, voor zowel zijn eigen kinderen als ook voor de kinderen van zijn voorganger Jalke Jalderts (‘De kinderen van Jalke Jalderts Reidinga’). Toch voeren de kinderen van Jalke en Grietje later de naam de Vries, naar hun moeder. Hendrik Pieters Reidinga is  arbeider en overlijdt op de leeftijd van 39 jaar, op 30 januari 1827 te Terwispel, Grietje wederom als weduwe achterlatend. Ze hertrouwt niet meer en sterft als  Geertje Teyes de Vries (arbeidster), 79 jaar oud, op 22-08-1856 te Terwispel.

Geraadpleegde bronnen:

image_printPrint
Tags: , , , , , ,

Geef een reactie